Παρ’ όλες τις προόδους στη διάγνωση, η υπογονιμότητα παραμένει ανεξήγητη σε ποσοστό 25-30%. Πριν το 1900 η υπογονιμότητα χαρακτηριζόταν πάντοτε ανεξήγητη. Σε ειδικές μελέτες (Guzick et al.), οι εξετάσεις ρουτίνας σε γόνιμα ζευγάρια (σπερμοδιάγραμμα, PCT, έλεγχος ωχρινικής φάσης, υστεροσαλπιγγογραφία), επέτρεψαν τον εντοπισμό τουλάχιστον ενός παράγοντα υπογονιμότητας στα 2/3 των ζευγαριών. Επίσης βρέθηκαν φυσιολογικά αποτελέσματα σε 5 από 32 υπογόνιμα ζευγάρια και σε 10 από 32 γόνιμα ζευγάρια. Κατά συνέπεια, το μη φυσιολογικό αποτέλεσμα δεν συνεπάγεται απαραιτήτως και υπογονιμότητα.
Ελάχιστα δεδομένα υπάρχουν σχετικά με το ποσοστό αυτόματης σύλληψης σε ασθενείς με ανεξήγητη υπογονιμότητα που έχουν εξαντλήσει τις συμβατικές θεραπείες. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 5,9% των ζευγαριών που ήταν σε λίστα αναμονής για εξωσωματική γονιμοποίηση στη Μεγ. Βρετανία πέτυχαν αυτόματη σύλληψη μέσα σε 12 μήνες.
Αλλά τι σημαίνει ανεξήγητη υπογονιμότητα; Ας υποθέσουμε ότι έχουν ελεγχθεί όλοι οι παράγοντες υπογονιμότητας και δεν έχει βρεθεί κάτι παθολογικό. Δηλαδή, οι παράμετροι του σπέρματος είναι εντός φυσιολογικών ορίων, οι σάλπιγγες διαβατές χωρίς συμφύσεις, η σαλπιγγωοθηκική σχέση καλή, δεν υπάρχει ενδομητρίωση, γίνεται ωοθυλακιορρηξία και υπάρχει κανονική σεξουαλική επαφή τις γόνιμες ημέρες. Γιατί τότε δεν υπάρχει σύλληψη;
Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να δοθούν απαντήσεις σε απλά ερωτήματα όπως:
- απελευθερώθηκε ωάριο μετά την ωοθυλακιορρηξία;
- Ήταν το ωάριο ώριμο και καλής ποιότητας;
- το παρέλαβε η σάλπιγγα;
- έφθασαν τα σπερματοζωάρια μέχρι τη λήκυθο της σάλπιγγας;
- επήλθε γονιμοποίηση;
- Ήταν φυσιολογική η γονιμοποίηση του ωαρίου;
- Διαιρέθηκε το γονιμοποιημένο ωάριο;
- προέκυψε έμβρυο καλής ποιότητας, χωρίς χρωμοσωμικές ανωμαλίες, με δυναμική εξέλιξης;
- η ανάπτυξη του εμβρύου ήταν φυσιολογική;
- Έφτασε το έμβρυο στο στάδιο της βλαστοκύστης;
- Ήταν το ενδομήτριο κατάλληλα προετοιμασμένο για να υποδεχθεί το έμβρυο;
- Ήταν η αλληλεπίδραση εμβρύου και ενδομητρίου η κατάλληλη για επιτυχή εμφύτευση;
Ιδού μερικά αναπάντητα ερωτήματα, που αντανακλούν την πολυπλοκότητα των μηχανισμών και των διαδικασιών που ακολουθούνται κατά τη γονιμοποίηση και την εμβρυϊκή ανάπτυξη. Είναι προφανές ότι οι παράγοντες που μελετώνται κατά τη διερεύνηση της υπογονιμότητας (π.χ. ορμονικό προφίλ, ποιότητα σπέρματος, διαβατότητα των σαλπίγγων, κλπ) είναι πολύ περιορισμένοι και αδύνατο να εντοπίσουν κάθε πιθανή αιτία υπογονιμότητας. Για τους λόγους αυτούς η ανεξήγητη υπογονιμότητα αποτελεί την αιτία υπογονιμότητας στο 25-30% των ζευγαριών.
Ήπια/μέτρια ενδομητρίωση και ανεξήγητη υπογονιμότητα
Σε ανασκόπηση 22 μελετών και 2026 ασθενείς αναφέρεται (Taylor και Collins) ότι η ήπια και η μέτρια μορφή ενδομητρίωσης επηρεάζουν τη γονιμότητα όσο και μέχρι στιγμής άγνωστοι παράγοντες. Επομένως, ο ρόλος της ελάχιστης και μέτριας ενδομητρίωσης στην υπογονιμότητα ουσιαστικά παραμένει ανεξήγητος, ενώ η σοβαρή ενδομητρίωση παραπέμπει σε σαλπιγγοπεριτοναϊκή αιτιολογία. Οι ασθενείς με ενδομητρίωση και ανεξήγητη υπογονιμότητα έχουν γενικά την ίδια πρόγνωση σε κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Ηλικία και ανεξήγητη υπογονιμότητα
Η πιθανότητα διάγνωσης ανεξήγητης υπογονιμότητας αυξάνεται σημαντικά με την αύξηση της ηλικίας της γυναίκας. Η υπογονιμότητα σχετίζεται κυρίως με χαμηλές ωοθηκικές εφεδρείες και μειωμένη ποιότητα ωαρίων. Ειδικά για γυναίκες άνω των 40 η πιθανότητα φυσικής σύλληψης είναι χαμηλή, ενώ είναι εξαιρετικά σπάνια άνω των 44, ακόμη και σε γυναίκες που διατηρούν κανονικούς ωορρηκτικούς κύκλους.
