Οι ενδοσκοπήσεις (λαπαροσκόπηση και υστεροσκόπηση) αποτελούν πλέον σημαντικά εργαλεία στη διάγνωση και θεραπεία της υπογονιμότητας. Η ενδοσκοπική (υστεροσκοπική-λαπαροσκοπική) χειρουργική, διευρύνοντας το φάσμα εφαρμογών της, αφ’ ενός εξελίχθηκε σε θεραπεία εκλογής για τις περιπτώσεις υπογονιμότητας, και αφ’ ετέρου με την πάροδο του χρόνου τείνει να ελαχιστοποιήσει τις ενδείξεις εφαρμογής της παραδοσιακής λαπαροτομίας.
Με την υστεροσκόπηση μπορούμε να παρατηρήσουμε την κοιλότητα της μήτρας, δηλαδή τον χώρο που θα υποδεχθεί το έμβρυο και θα υποστηρίξει την ανάπτυξή του. Με τη λαπαροσκόπηση μπορούμε να ελέγξουμε τα εσωτερικά γεννητικά όργανα της γυναίκας (μήτρα, σάλπιγγες, ωοθήκες). Τέλος, με την σαλπιγγοσκόπηση μπορούμε να ελέγξουμε τον αυλό της σάλπιγγας, πλην όμως η μέθοδος δεν έτυχε ευρείας αποδοχής, σπανίως εφαρμόζεται και δεν αποτελεί καθημερινή πρακτική.
Υπάρχουν παθολογικές καταστάσεις των γυναικείων γεννητικών οργάνων που δεν είναι δυνατόν να διαγνωσθούν με καμία άλλη κλινική ή παρακλινική εξέταση ή μέθοδο, παρά μόνον ενδοσκοπικώς. Για παράδειγμα, η ενδομητρίτις διαγιγνώσκεται με την υστεροσκόπηση, ενώ η περιτοναϊκή ενδομητρίωση και οι συμφύσεις με τη λαπαροσκόπηση. Σε σημαντικό ποσοστό υπογόνιμων γυναικών οι παθολογικές αυτές καταστάσεις είναι δυνατόν να παραμένουν αδιάγνωστες για μεγάλο χρονικό διάστημα και μόνον η υστεροσκόπηση ή η λαπαροσκόπηση μπορεί να αποκαλύψουν τη συσχέτιση ή τη συμμετοχή τους στην υπογονιμότητα.
Σε πολλές παθολογικές καταστάσεις, η διάγνωση και η θεραπεία μπορούν να συνδυαστούν στην ίδια χειρουργική συνεδρία, με την ίδια αναισθησία. Μετά την πρώτη φάση διάγνωσης και εκτίμησης των βλαβών ακολουθεί η κυρίως χειρουργική επέμβαση για την αποκατάστασή τους.
Βασική αρχή της ενδοσκόπησης είναι η δυνατότητα άμεσης παρατήρησης των σχηματισμών και των χρωμάτων των κοιλοτήτων του ανθρώπινου σώματος με όσο το δυνατόν μικρότερη παραμόρφωση (J. Hamou). Ανάμεσα στις απαραίτητες προϋποθέσεις που εξυπηρετούν τη βασική αυτή αρχή, εκτός της πείρας και της γνώσης, είναι και η επιλογή του κατάλληλου εξοπλισμού. Η επιλογή του λαπαροσκοπίου ψυχρού φωτισμού, της βιντεοκάμερας και των χρησιμοποιουμένων εργαλείων φέρουν τη σφραγίδα της προσωπικότητας του επιλέξαντος. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές στα είδη του εξοπλισμού και πρέπει να επιλεγούν τα βέλτιστα, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τον χειρουργό στο έργο του.
Οι ενδοσκοπικές μέθοδοι αποτελούν τεχνολογική επανάσταση στη χειρουργική. Ο χειρουργός και οι συνεργάτες του εκτελούν την επέμβαση βλέποντας την εικόνα σε οθόνη, μέσω βιντεοκάμερας που είναι συνδεδεμένη με τα ενδοσκόπια (λαπαροσκόπιο ή υστεροσκόπιο). Ακτίνες laser, μονάδες ηλεκτροχειρουργικής, πληθώρα ειδικών εργαλείων και ενδοσκόπια αποτελούν τον τεχνολογικά προηγμένο απαραίτητο εξοπλισμό. Οι χειρουργοί, εκτός από την εξειδικευμένη επιστημονική γνώση και εμπειρία πρέπει απαραίτητα να διαθέτουν τεχνική γνώση του ειδικού αυτού εξοπλισμού.
