Εντόπιση έκτοπου ενδομητρικού ιστού παρατηρείται και στο ορθοκολπικό διάφραγμα, οπότε η πάθηση ονομάζεται βαθιά διεισδυτική ενδομητρίωση ή αδενομύωση του ορθοκολπικού διαφράγματος. Αυτή η τελευταία οντότητα ονομάστηκε αδενομυωσική οπισθοπεριτοναϊκή νόσος (Donnez & Nisolle) και συμπεριλαμβάνει την ενδομητρίωση της ουροδόχου κύστης και των ουρητήρων. Με τον όρο αδενομύωση εννοείται η έκτοπη ανάπτυξη του ενδομητρίου (αδένων και στρώματος) εντός του μυϊκού τοιχώματος της μήτρας (μυομητρίου).
Η ενδομητρίωση του ορθοκολπικού διαφράγματος χαρακτηρίζεται από εξάλειψη του δουγλασείου χώρου και ομοιάζει με την εξάλειψη που προκαλείται από εκτεταμένες στερρές συμφύσεις του δουγλασείου, οι οποίες εξαφανίζουν το κατώτερο τμήμα του και ενώνουν το ορθό με τον τράχηλο ή και με το κατώτερο τμήμα της μήτρας. Η ένωση τραχήλου -μήτρας -εντέρου προκαλείται από αδένωμα ενδομητρικού τύπου που διεισδύει στον ιστό του τραχήλου και της μήτρας, καθώς και στο πρόσθιο τοίχωμα του ορθού σε διαφορετικό βαθμό.
Η συμπτωματολογία περιλαμβάνει πυελικό πόνο (που αποτελεί το κύριο σύμπτωμα), υπογονιμότητα στο 25% των περιστατικών (επί συνόλου 1125 γυναικών σε υλικό των Donnez et al, 2001) και αιμορραγία από το ορθό κατά την έμμηνο ρύση (που είναι εξαιρετικά σπάνια).
Με την ψηλάφηση ανευρίσκονται επώδυνα οζίδια στον οπίσθιο κολπικό θόλο και εκτιμάται η διάμετρος του οζιδίου. Η λαπαροσκοπική εικόνα χαρακτηρίζεται από:
- πλήρη εξάλειψη του δουγλασείου, οπότε το περίγραμμα του οπισθίου κολπικού θόλου δεν είναι ευδιάκριτο με το λαπαροσκόπιο,
- μερική εξάλειψη του δουγλασείου,
- καμία εξάλειψη.
Μερικές φορές μια βαθιά διεισδυτική βλάβη του ορθοκολπικού διαφράγματος είναι μόλις και μετά βίας ορατή λαπαροσκοπικώς. Η βλάβη αυτή έχει χαρακτηρισθεί από τον Koninckx (1992) διεισδυτική ενδομητρίωση τύπου ΙΙΙ.
Υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι βαθιάς ενδομητρίωσης (Donnez & Nisolle, 1997):
- η αληθής διεισδυτική ενδομητρίωση που προκαλείται από διείσδυση μιας ιδιαίτερα ενεργού περιτοναϊκής βλάβης βαθιά στον οπισθοπεριτοναϊκό χώρο,
- η αδενομύωση του ορθοκολπικού διαφράγματος που αποτελείται κυρίως από λείο μυϊκό ιστό, με ενεργό αδενικό επιθήλιο και λεπτό στρώμα. Αυτή η δεύτερη οντότητα ονομάστηκε (Donnez & Nisolle) αδενομυωσική οπισθοπεριτοναϊκή νόσος. Είναι μια βαριά πάθηση, που περιλαμβάνει την ενδομητρίωση της ουροδόχου κύστης και των ουρητήρων. Άλλωστε, το 35% των περιπτώσεων ενδομητρίωσης της ουροδόχου κύστης συνδέεται με περιτοναϊκή ενδομητρίωση, ενώ το 65% συνδέεται με οπισθοπεριτοναϊκή αδενομύωση.
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Η θεραπεία της ενδομητρίωσης του ορθοκολπικού διαφράγματος απαιτεί πολύ μεγάλη εμπειρία του χειρουργού και των συνεργατών του. Η χειρουργική αποκατάσταση είναι δύσκολη και περιλαμβάνει την αποκατάσταση των φυσιολογικών ανατομικών σχέσεων, τον διαχωρισμό του πρόσθιου τοιχώματος του εντέρου από το οπίσθιο τοίχωμα του τραχήλου και της μήτρας και τέλος την αφαίρεση του αδενομυωσικού οζιδίου και την εξάχνωση οιασδήποτε ορατής ενδομητριωσικής βλάβης.
